Welke literatuur is geschikt voor een inleidende cursus over kwalitatief onderzoek?
Het klinkt tegenstrijdig, maar het roept in deze digitale tijd veel hoofdbrekens op bij de wetenschappelijke docent in kwalitatieve onderzoeksmethoden: het voorschrijven van literatuur voor een inleidende cursus over kwalitatief onderzoek. Het tegenstrijdige zit in de digitale toegang tot vele wetenschappelijke databases, die het mogelijk maken om tot een goed onderbouwde selectie te komen. De selectie wordt echter beperkt door regels over het aantal pagina’s dat je mag opgeven in verband met studielast en door strenge richtlijnen rond overname vanwege copyrightkosten.
Een tweede optie is een handboek voorschrijven. Je bent van het probleem van regels rond copyrightkosten af, want je laat de student het boek kopen. Maar ook dan zijn er beperkingen. Ten eerste moet het handboek niet te duur zijn vanwege het lage budget van studenten. Een volgend obstakel is het type handboek: ga je voor een praktisch toegankelijk geschreven ‘how to’-boek of voor een handboek dat vanuit een bepaalde stroming of een bepaald perspectief op kwalitatief onderzoek is geschreven? Dus voor een handboek dat bijvoorbeeld vanuit de Grounded Theory Approach of vanuit participerend of participerend actieonderzoek informatie over kwalitatief onderzoek aanbiedt.
Met collega’s namen we onlangs verschillende handboeken over kwalitatief onderzoek door, die in plaats van het huidige handboek voorgeschreven zouden kunnen worden. Studenten lazen het voorgeschreven handboek nauwelijks en haalden een voldoende voor het tentamen door de powerpoints van de colleges goed te bestuderen. Hoe zouden we hen kunnen aanzetten tot het lezen van een boek over de methoden van kwalitatief onderzoek, was onze vraag.
We bespraken bovenstaande verschillende handboeken (zie de titels onderaan deze blog) en signaleerden het volgende:
- De meeste handboeken openen met kenmerken van kwalitatief onderzoek, waarbij sommige verder gaan door middel van een bespreking van verschillende wetenschapsbenaderingen (positivisme, interpretivisme, sociaal-constructivisme en kritische benadering) en de kennis die daarmee wordt verkregen (epistemologie). Andere handboeken geven een schematisch overzicht van verschillen tussen een kwantitatief en kwalitatief onderzoeksdesign. Soms is er geen enkele aandacht voor andere wetenschapsbenaderingen. Welk belang hecht je hieraan als docent?
- Kenmerkend voor handboeken over kwalitatief onderzoek is de ruime aandacht voor de ‘traditionele’ methoden van dataverzameling, meestal opgedeeld in drie hoofdstukken: (1) interviews, (2) participerende observatie en (3) focusgroepinterviews. Aandacht voor digitale wijzen van dataverzameling staat in de kinderschoenen, terwijl computer, laptop, mobiele telefoon en sociale media de afgelopen tien jaar steeds meer bepalend zijn geworden in het dagelijks leven en onderling contact.
- Vergeleken met dataverzameling is er minder aandacht voor data-analyse. Daarvan wordt overwegend één manier of stijl beschreven, meestal die van de Grounded Theory Approach met open, axiaal en selectief coderen. Het valt op dat er geen onderscheid wordt gemaakt in het type data dat is verzameld (bijvoorbeeld via interviews of observaties) en aansluitend de wijze van data-analyse die daarvoor geschikt is.
- De informatie over de borging van de kwaliteit van het onderzoek ofwel over validiteit en betrouwbaarheid verschilt per handboek. De bespreking daarvan gebeurt soms via de criteria credibility, dependability, transferability & confirmability, waarbij verschillende maatregelen per criterium worden weergegeven. Daarbij valt op dat er geen eenduidigheid is in de beschrijving van de maatregelen die via deze criteria tot kwaliteit leiden.
We kwamen tot de conclusie dat het ‘ideale’ handboek voor kwalitatief onderzoek niet bestaat. Om aan het ideaal tegemoet te komen zouden aanvullend artikelen kunnen worden opgegeven. Dan stuit je echter op de al eerder genoemde obstakels. Gevolg: de wetenschappelijke docent blijft achter met een tegenstrijdig gevoel: het is niet mogelijk literatuur voor te schrijven die voldoet aan de laatste stand van kennis over kwalitatief onderzoek, omdat regels over het voorschrijven van literatuur strikt zijn en bestaande handboeken vaak niet de meest recente kennis over kwalitatief onderzoek weergeven.
Het wachten is dus nog op het ideale handboek, waarin kwalitatief onderzoek een overzichtelijke plek heeft naast andere manieren van kennis vergaren in de wetenschap, waarin een duidelijk verband wordt aangegeven tussen dataverzameling, het type data waarover je beschikt en de stijl van data-analyse, en tot slot waarin helder beargumenteerd wordt welke maatregelen de kwaliteit van het kwalitatieve onderzoek waarborgen.
Besproken handboeken
Boer, F. de, & Smaling, A. (2011). Benaderingen in kwalitatief onderzoek: Een inleiding. Amsterdam: Boom Lemma uitgevers. ISBN 9789059317628, € 37,00.
Gray, D.E. (2018). Doing research in the real world (4th edition). Los Angeles: Sage Publications. ISBN 9781526418524, € 43,00.
Green, J., & Thorogood, N. (2018). Qualitative methods for health research (4th revised edition). Sage Publications. ISNB9781473997110, € 36,00.
Hennink, M., Hutter, I., & Bayley, A. (2010). Qualitative research methods. Sage Publications. ISBN 9781412922265, € 41,00.
Mortelmans, D. (2013). Handboek kwalitatieve onderzoeksmethoden (4de herziene druk). Leuven/Den Haag: Acco. ISBN 9789033493607, € 48,00.
Ritchie, J., & Lewis, J. (2013). Qualitative research practice: A guide for social science students and researchers. London: Sage Publications. ISBN 9781446209127, ca. € 43,00.
Bio auteur
Fijgje de Boer is als wetenschappelijk docent verbonden aan de afdeling Metamedica, VUmc te Amsterdam.
E-mail: fi.deboer@vumc.nl.
Wil je ook een blog schrijven? Of wil je reageren? Mail je idee en/of reactie naar Ilse van Liempt (i.c.vanliempt@uu.nl)