‘Hoe ga je etnografisch veldwerk doen in een land dat je niet kent, waar je de taal niet spreekt en waar je maar twee maanden blijft?’ Dit was de vraag die me voortdurend gesteld werd tijdens de voorbereidingen van mijn veldwerk in Roemenië in de zomer van 2018. Ik zou voor het eerst van mijn leven naar Boekarest gaan, waar ik interviews zou gaan afnemen en participerend zou observeren. Dit alles gebeurde in de context van een groter vergelijkend etnografisch onderzoek naar de rol van sociale media in hoe mensen transnationale migratie ervaren. Ik was vooral geïnteresseerd in de achterblijvers en hoe zij lange-afstandsrelaties onderhielden met geliefden via sociale media zoals Facebook en WhatsApp. Roemenië was een belangrijke plek voor ons onderzoek omdat daar zowel een grote toename in het gebruik van mobiele technologie als van allerlei vormen van migratie naar West-Europa is.
Onderdompeling
Voor veel academische onderzoekers die etnografie als methode hanteren, is de keuze voor een kort verblijf in een onbekende omgeving die vooral gekozen lijkt op recente ontwikkelingen en interessant vergelijkingsmateriaal uit een groter project oncomfortabel, onorthodox, of zelfs onvoorstelbaar. De terughoudendheid onder etnografen en vooral antropologen om de veldwerkplek die je over de jaren heen door en door bent gaan kennen te verlaten heeft te maken met het principe van ‘immersion’ (onderdompeling) en de lange-termijncontacten die opgebouwd zijn.
Toch zijn er ook onderzoekers die het idee van volledige onderdompeling uitdagen. Pink en Morgan (2013) introduceren bijvoorbeeld het begrip ‘short-term ethnography’ en eerder al in 2004 wees Armbrust in zijn review van de klassieker van Abu-Lughod’s media-etnografie Dramas of Nationhood: the Politics of Television in Egypt (2004) op de beperkingen van conventioneel etnografisch werk en de behoefte aan multi-sited werk als het gaat om de productie en consumptie van televisie.
In het huidige (media)landschap wordt het steeds belangrijker om het idee van onderdompeling op één plek aan te passen en tegelijkertijd zelfreflectie, positionering van de onderzoeker en het selectieve karakter van de analyse expliciet(er) te benoemen. Voor sommige onderzoekers past dit in de etnografische traditie, terwijl anderen het meer zien als een afwijking van de norm. De moeilijkheden van korte-termijn-etnografie moeten niet worden onderschat, maar het biedt tegelijkertijd ook nieuwe mogelijkheden, vooral in het licht van vergelijkende studies.
Taalbarrieres
Tijdens mijn digitaal etnografisch veldwerk in Roemenië van eind juli tot begin september 2018 vond ik het vinden van respondenten via online kanalen zoals Facebook of Pages een uitdaging vanwege de taalbarrière. Geen enkele Engelstalige oproep (soms gedeeltelijk vertaald door contacten) via relevante online kanalen leidde tot een reactie. Na een aantal respondenten in Boekarest geïnterviewd te hebben realiseerde ik me dat ik makkelijk gebruik had kunnen maken van de sneeuwbalmethode als ik de taal had gesproken. Het was uiteindelijk alleen mogelijk om via verschillende tussenpersonen mijn contacten uit te breiden. Doordat het een wijd netwerk werd via zowel formele als informele kanalen lukte het mij toch om fascinerende en onverwachte data te verzamelen.
Via een combinatie van institutionele en persoonlijke contacten met mensen die ik op verschillende plekken heb leren kennen zoals bij ngo’s, bij demonstraties, maar ook in studentenwoningen, kreeg ik namelijk toegang tot diverse sociale-mediapraktijken van mensen in rurale plattelandsgemeenten tot in stedelijke buitenwijken. Mijn contacten brachten me van het centrum van Boekarest naar een Roma-buurt in een klein dorpje net buiten Tecuci, waar ik twee dagen lang verschillende mensen interviewde van een familie die zich allemaal in de voortuin van het familiehuis verzamelden. Het huis was onder constructie, zoals zoveel huizen in die buurt. Ik werd rondgeleid door het dorp, waar vele huizen stonden in afwachting van geld uit Duitsland, Portugal of Italië om afgebouwd te worden. Het was in dit dorp waar ik leerde dat sociale-mediaervaringen heel anders worden verteld door lager opgeleide respondenten. Hier in het dorp waren tekstberichten veel minder belangrijk dan de live video-gesprekken met geliefden in het buitenland. Tijdens de videogesprekken werden de bouwactiviteiten aan het huis getoond. ‘Vandaag is de elektriciteit aangelegd’ bijvoorbeeld of ‘Kijk, het water stroomt’.
Als ik Roemeens had gesproken, was ik waarschijnlijk in Boekarest gebleven en had ik dit allemaal niet meegekregen. Mijn tijd in Roemenië was kort en beperkt door mijn gebrek aan taalvaardigheden, maar het waren ook juist die tijd en taalbeperkingen die mij dwongen om hulp te accepteren van lokale mensen die mij naar andere locaties brachten dan waar ik zelf voor had gekozen binnen deze twee maanden veldwerk. Deze specifieke veldwerkervaring kon ik bovendien vergelijken met onderzoek dat ik eerder deed naar digitale mediapraktijken van mensen wier dagelijks leven beïnvloed wordt door migratie op andere plekken. Ik deed eerder zowel korte als langere termijn veldwerkprojecten op dit onderwerp in Los Angeles, Istanboel en Amsterdam. Als media-etnograaf is het belangrijk om aanpassingen te doen in de methodes die we gebruiken, die ons helpen om te focussen maar ook om de diversiteit en transnationale verbanden in deze wereld beter te representeren.
Literatuur
Armbrust, W. (2004). The etnography of media. Anthropological Quarterly, 77(4), 819-825.
Pink, S., & Morgan, J. (2013). Short-term ethnography: Intense routes to knowing. Symbolic Interaction, 36(3), 351-361.
Bio auteur
Donya Alinejad (d.alinejad@uu.nl) is werkzaam als postdoctorale onderzoeker bij het departement Media-enCultuurwetenscahppen van de faculteit Geesteswetenschappen, Universiteit Utrecht.Haar promotieonderzoek was een etnografische studie naar digitale media, migratie, mobiliteit en emoties. Zij publiceerde eerder in Kwalon over digitale etnografie.
Wil je reageren? Of ook een blog schrijven? Mail je idee naar Ilse van Liempt (i.c.vanliempt@uu.nl)