‘Studying human geography at university without photographic images would be unthinkable’, aldus geograaf Tim Hall (2009, p. 453). Toch blijft het gebruik van visuele data als informatiebron of dataverzamelingsmethode in onderwijs en onderzoek nog altijd achter bij meer conventionele enquêtes of interviews. Philips (2015, p. 621) concludeert daarom dat geografiestudenten ‘methodologisch conservatief’ zijn. Om studenten bewust te maken van alternatieve methoden laten we ze in de mastercursus Urban & Cultural Geography van de Radboud Universiteit experimenteren met fotografie.
Fotografische essays over Berlijn
In de cursus passeren allerlei stedelijke denkers de revue, zoals Simmel, Lefebvre en Latour. Studenten krijgen de opdracht om een van deze theoretische perspectieven te verbeelden in een fotografisch essay van 1500-3000 woorden en maximaal 15 foto’s. Ze fotograferen tijdens een vierdaagse excursie naar Berlijn. Onze ervaring is dat fotografie als veldwerkmethode veel enthousiasme, verwondering en kritisch denken oplevert. Daarbij nodigt het studenten uit om de koppeling tussen theorie en praktijk te maken: in hoeverre zijn theoretische concepten vertaalbaar naar en zichtbaar in het stedelijk landschap? En andersom: kun je bepaalde observaties interpreteren als uiting van een bepaalde theorie? De fotografische essays tonen daarom niet zozeer het ‘ware’ Berlijn, maar hoe de studenten denken over de stad en stedelijkheid.
Oog van de camera
Voor de meeste studenten was dit hun eerste fotografische essay. Ze vonden het over het algemeen leuk en interessant, ‘eens iets anders’. Veel studenten fotografeerden bepaalde materiële eigenschappen van de stad, zoals afvalbakken, lantaarnpalen, brailletekens en balkons. De focus op de gebouwde omgeving werd mogelijk veroorzaakt door onze waarschuwingen over privacy, toestemming en anonimiteit, maar past ook bij de Actor Network Theorie (ANT), die sommige studenten als uitgangspunt namen. Volgens ANT zijn non-human actants, zoals wind, vallende bladeren en verkeerslichten, net zo belangrijk voor het functioneren van de stad als mensen. Graffiti bleek voor veel studenten ook een interessant foto-object. Vooral slogans zoals ‘yuppies raus’ en ‘Fuck Google’ werden afgebeeld om de toenemende onbetaalbaarheid van Berlijn te illustreren. Andere studenten poogden het onzichtbare zichtbaar te maken, bijvoorbeeld door te fotograferen hoe geluiden de beleving van de stad beïnvloeden, zoals de sirene van een brandweerwagen.
Bron: Giovana Militao Medeiros
Leren begrijpen via de visuele wereld
Zonder uitzondering heeft deze opdracht onze studenten uitgedaagd om Berlijn met andere ogen te bekijken. Niet als toerist, maar als actieve onderzoeker die zich realiseert dat de stad gelaagd is en verschillend wordt gezien en ervaren. Door plekken door de lens van de camera te bekijken krijgen studenten letterlijk oog voor lokale relaties en processen. Niet alleen het fotograferen zelf is activerend, ook het selecteren, framen en analyseren van de foto’s. Studenten gaan zo bewust op zoek naar informatie, patronen en betekenissen. Bovendien maakt het hen meer bewust van hun zintuigelijke waarnemingen (de stad zien, horen, ruiken), wat past bij non-representational benaderingen om de stad te bestuderen.
Natuurlijk kent fotografie als onderzoeksmethode ook nadelen. Foto’s zeggen vaak meer over (de kennis of mening van) de fotograaf dan over de gefotografeerde objecten of personen. Bovendien zijn foto’s per definitie beperkt door hun inkadering. Door uit te zoomen verlies je detail, door in te zoomen overzicht. Ook zijn ze een momentopname, iets wat is vastgelegd kan de volgende keer verdwenen zijn. Bovendien mag niet overal en mag niet iedereen worden gefotografeerd. Wij hebben geprobeerd deze nadelen te ondervangen door studenten op de nadelen en ethiek van het fotograferen te laten reflecteren in hun essay.
Deze blog is gebaseerd op een artikel dat onlangs is verschenen in Journal of Geography in Higher Education. Delen van de blog verschenen eerder in Geografie (januari 2020). Met dank aan alle studenten die de afgelopen jaren aan onze cursus hebben deelgenomen.
Literatuur
Hall, T. (2009). The camera never lies? Photographic research methods in human geography. Journal of Geography in Higher Education, 33(3), 453-462.
Melik, R. van, & Ernste, H. (2019). ‘Looking with intention’: Using photographic essays as didactical tool to explore Berlin. Journal of Geography in Higher Education, 43(4), 431-451.
Phillips, R. (2015). Playful and multi-sensory fieldwork: Seeing, hearing and touching New York. Journal of Geography in Higher Education, 39(4), 617-629.
Bio auteur
Rianne van Melik (r.vanmelik@fm.ru.nl) werkt als universitair docent bij de sectie Geografie, Planologie en Milieu aan de Radboud Universiteit in Nijmegen.
Wil je reageren? Of ook een blog schrijven? Mail je idee naar Ilse van Liempt (i.c.vanliempt@uu.nl)