Mei 2018. Een zaal vol mensen op het gemeentehuis van een Turks dorp. De gouverneur van de provincie is op werkbezoek en zojuist is mij – als ‘Europese onderzoeker’ – door de voorzitter gevraagd of ik een vraag wil stellen. Ik ben hierop niet voorbereid. Wanhopig op zoek naar een geschikte vraag die enigszins verband houdt met mijn onderzoek maar niet ongemakkelijk wordt, flap ik er via mijn tolk iets uit over de ouderen in het dorp, die elk jaar terugkomen naar hun geboortedorp. In de anderhalve seconde die ik heb nagedacht over deze vraag, denk ik: inkoppertje, ze kunnen antwoorden met een lofzang op de aantrekkingskracht van Turkije. Toch niet. De dialoog tussen mijn tolk en de rechterhand van de gouverneur wordt richting mij niet meer vertaald, maar ik merk aan de snelheid en het volume ervan dat de gemoederen oplopen. Dag 2 van mijn veldwerk en ze hadden me in Nederland nog wel zo gewaarschuwd: ga de confrontatie uit de weg.
De diplomatieke relatie tussen Nederland en Turkije is in mei 2018 op z’n zachtst gezegd bekoeld en we leven een maand voor de Turkse presidentsverkiezingen waarin het meerderheidsgedachtegoed – Soennisme – in de persoon van Erdogan sterk vertegenwoordigd is. Ik doe veldwerk voor mijn promotieonderzoek naar de transnationale levens van oudere migranten in een dorp dat gekenmerkt wordt door Alevisme: de grootste religieuze minderheid in Turkije. In het navigeren binnen deze politiek gevoelige context neemt mijn tolk een cruciale rol in – wat gevolgen heeft voor de data die ik verzamel.
Mijn tolk is in Nederland geboren en heeft uit Turkije geëmigreerde ouders. Zij heeft een (Arabisch-) Alevitische achtergrond, weet veel over de historische context van deze minderheid in Turkije en volgt met bovengemiddelde interesse politieke en publieke debatten rondom de Turkse overheid en diaspora. Op die tweede dag van mijn veldwerk, waarover de anekdote verhaalt, neemt zij positie in – tegen de gouverneur. Het gesprek neemt, zo hoor ik achteraf, een vlucht en opeens gaat het ook over Nederlands-Turkse jongeren op de Erasmusbrug naar aanleiding van de mislukte staatsgreep in Turkije in 2016 en over mij – als Nederlander. Mijn tolk verdedigt mij, en aan haar toon te horen is ze daar fel in, evenals haar gesprekspartner overigens.
Naderhand komen er dorpelingen naar ons toe en complimenteren mijn tolk. Ze heeft de gouverneur van repliek gediend en ze vertellen ons hoe zij als Alevieten in Turkije worden behandeld, en wat dat met hen doet. De toon is gezet: de tolk van de Europese onderzoeker is Aleviet, en zij durft tegen de Soennitische gouverneur in te gaan.
Mijn tolk fungeerde als ‘cultural broker’: een persoon die een culturele kloof tussen de onderzoeker en de informant kan overbruggen en daardoor misverstanden of conflicten kan voorkomen (Jones & Boyle, 2011). Zij nam politiek wantrouwen weg bij informanten en stelde mij als onderzoeker beter in staat om de sensibiliteit van de politieke situatie aan te voelen, navigeren en duiden. Daarmee heb ik een diepere laag weten aan te snijden in mijn onderzoek. Toch is het goed om als wetenschapper ook kritisch te reflecteren op wat dit met de data doet. Naast geopende deuren zijn er mogelijk ook deuren gesloten voor mensen die bijvoorbeeld minder uitgesproken Alevitisch waren. Deze gepositioneerdheid verdient – nog steeds! – meer aandacht in de output die we produceren (Edwards, 2013; Temple, 2002; Turner, 2010), zodat de lezer de bevindingen in de context kan plaatsen.
Afsluitend deel ik graag de belangrijkste les die ik leerde tijdens mijn veldwerk. Toen ik in het begin van 2018 mijn veldwerk plande, waren er nogal wat mensen bezorgd over mijn vertrek naar Turkije op dat moment. ‘Zolang je onderzoek maar geen politieke lading krijgt …’ Ik begaf me die tweede (!) dag van mijn veldwerk behoorlijk naïef op een toevallige bijeenkomst en belandde daardoor in een situatie waarvan bijna iedereen me van tevoren had gewaarschuwd er niet in te belanden. Toch gaf deze gebeurtenis de aanzet voor wat een heel informatieve en diepgaande dataverzameling zou worden. Daarmee is de les niet: wees onbezonnen en naïef en zoek het hol van de leeuw op, maar wel: politiek gevoelige contexten kunnen behalve dat ze hinderlijk en onoverkomelijk zijn, ook zorgen voor openheid en vertrouwen, mits je deze, bijvoorbeeld door gebruik te maken van een cultural broker, als instrument kunt inzetten.
Literatuur
* Edwards, R. (2013). Power and trust: an academic researcher’s perspective on working with interpreters as gatekeepers. International Journal of Social Research Methodology, 16(6), 503-514.
* Jones, E.G., & Boyle, J.S. (2011). Working with translators and interpreters in research: Lessons learned. Journal of Transcultural Nursing, 22(2), 109-115.
* Temple, B. (2002). Crossed wires: Interpreters, translators, and bilingual workers in cross-language research. Qualitative Health Research, 12(6), 844-854.
* Turner, S. (2010). Research note: The silenced assistant. Reflections of invisible interpreters and research assistants. Asia Pacific Viewpoint, 51(2), 206-219.
Bio auteur
Jolien Klok promoveerde in 2020 aan de VU Amsterdam, met een onderzoek naar transnationale veroudering. Op dit moment werkt ze als post doctoraal onderzoeker aan de Erasmus Universiteit Rotterdam op een project over de integratie van vluchtelingen.
Wil je reageren? Of ook een blog schrijven? Mail je idee naar i.c.vanliempt@uu.nl